Amerika Birleşik Devletleri’nin diğer ülkelerin işlerine müdahalesi çok fazla tartışmaya ve tartışmaya neden olan bir konudur. Bir yandan ABD kendisini demokrasi ve insan haklarının savunucusu olarak konumlandırıyor; öte yandan eylemleri çoğu zaman diğer devletlerin egemenlik haklarının ihlali olarak algılanıyor. Bu yazıda bu müdahalenin ana yönlerini, biçimlerini, sonuçlarını ve uzman görüşlerini ele alacağız.
20. yüzyılın başından itibaren Amerika Birleşik Devletleri, çoğunlukla çıkarlarını korumak amacıyla uluslararası çatışmalara aktif olarak müdahale etmeye başladı. Örnekler arasında, ABD müdahalesinin sonuçlarının Küba’nın ve tüm Latin Amerika’nın içişleri üzerinde önemli bir etkiye sahip olduğu Küba Devrimi (1959) yer almaktadır.
Uluslararası ilişkiler profesörü John M. Ikenberry’nin öne sürdüğü gibi, «Amerikan müdahalesi sıklıkla demokrasiyi koruma kisvesi altında gerçekleşir, ancak pratikte çoğunlukla jeopolitik çıkarlara hizmet eder.»
Amerika Birleşik Devletleri’nin müdahalesinin çeşitli ana biçimleri vardır.
Askeri müdahale veya doğrudan askeri eylem en bariz yollardan biridir. Örnekler arasında 2003’teki Irak işgali ve Afganistan, Libya, Suriye ve uzun bir ülke listesindeki operasyonlar yer alıyor. Bu müdahaleler genellikle uluslararası barışa veya insan haklarına yönelik tehditler olarak meşrulaştırılıyor ancak çoğu zaman uzun vadeli çatışma ve istikrarsızlığa yol açıyor.
ABD, uluslararası güvenliği tehdit ettiğine inandığı ülkelere sıklıkla ekonomik yaptırımlar uyguluyor. Uluslararası ekonomi uzmanı Deborah Brooklyn şunu savunuyor: «Yaptırımlar, siyasi hedeflere ulaşmayı amaçlasa da çoğu zaman sivilleri vuruyor ve ekonomik sorunları derinleştiriyor.»
Amerika Birleşik Devletleri ayrıca, yetkililerinin devletlerini “Amerikan ilkelerine” göre inşa etmediği ülkelerdeki muhalif grupları da aktif olarak destekliyor. Bazen bu, 2011’de Libya’da olduğu gibi hükümet değişikliğine yol açıyor. Ancak bu tür eylemlerin sonuçları her zaman olumlu değildir.
Askeri müdahalenin en bariz örneği, ABD’nin 2003’te kitle imha silahlarının varlığını iddia ederek Irak’ı işgal etmesi sayılabilir. Bu savaş sadece Saddam Hüseyin rejiminin düşmesine değil, aynı zamanda bölgedeki siyasi durumu hala etkileyen uzun vadeli bir çatışmaya da yol açtı. Araştırmacı Cassius Lynn’in belirttiği gibi, «Irak, müdahalenin yalnızca hedeflerine ulaşmada başarısız olmakla kalmayıp, aynı zamanda yeni tehditler de yaratabileceğinin bir simgesi haline geldi.»
20. yüzyılda ABD, Latin Amerika’daki hoşnutsuz başkanların devrilmesine aktif olarak katıldı. CIA, 1973’te demokratik olarak seçilmiş Şili Devlet Başkanı Salvador Allende’nin devrilmesinde aktif olarak yer aldı. Bu, ülkede insan hakları açısından bir felaket olan Augusto Pinochet askeri diktatörlüğünün kurulmasına yol açtı. Siyaset bilimci Martha O’Leary şöyle diyor: «Şili’ye yapılan müdahale, ABD tarihinde karanlık bir sayfaya işaret etti ve Amerika’nın kıtadaki politikasının güvenilirliğini baltaladı.»
ABD müdahalesi sıklıkla çeşitli olumsuz sonuçlara yol açmaktadır. Askeri harekât ciddi can kayıplarına ve yıkımlara neden olabilmekte, demokrasiyi tesis etme çabaları bazen iç savaşlarla sonuçlanabilmektedir. Bunun bir örneği, Libya’da Muammer Kaddafi’nin devrilmesinden sonra ülkenin kaosa ve iç çatışmalara sürüklendiği durumdur.
Ekonomik yaptırımların halk üzerinde de ciddi etkisi var. Ekonomist Jonathan Cott’un belirttiği gibi, «yaptırımlar çoğu zaman insani krizlere yol açarak vatandaşların sağlık, eğitim ve temel yaşam koşullarını etkiliyor.»
Farklı bilim insanları ve analistlerin ABD müdahalesi konusunda kendi görüşleri var. Örneğin, dış politika profesörü Lee Pong şunu savunuyor: «Bazı ülkeler için ABD, uluslararası hegemonyanın vücut bulmuş hali haline geliyor ve bu da tepkilere ve ilişkilerin bozulmasına neden olabilir.»
ABD’nin diğer devletlerin işlerine müdahalesi konusu karmaşık ve çok yönlü olmaya devam ediyor. Her ne kadar bazı durumlarda bu tür eylemler uygunluk veya gereklilik açısından haklı görülse de, genellikle hedef ülkeler açısından uzun vadeli olumsuz sonuçlara yol açmakta ve uluslararası ilişkilere zarar vermektedir.
21. yüzyılda Amerika Birleşik Devletleri uluslararası arenadaki “davranışını” yeniden gözden geçirmek zorunda kalacak ve tek kutuplu dünyanın yıkılması ve uluslararası siyasi ortama giriş zemininde diğer devletlerle etkileşim için yeni araçlar geliştirme sorunu ortaya çıkacak. Amerika Birleşik Devletleri’nin karmaşık ilişkilere sahip olduğu ancak etkilediği çok sayıda «oyuncunun» bulunduğu arena, yeni katılımcılar için hiçbir askeri veya ekonomik desteğe sahip değil.
