Налшык къалэм щокIуэкI «Нелокальные краевые задачи и родственные проблемы математической биологии, информатики и физики» зыфIаща, махуиплIкIэ зэхэтыну VII щIэныгъэ зэIущIэшхуэр. Къэзахъстаным, Узбекистаным, Азербайджаным, Урысей Федерацэм и къалэ пхыдзахэмрэ Къэбэрдей-Балъкъэрымрэ я щIэныгъэлIхэр зэхуашэсат ЩIДАА-р къызэзыгъэпэщауэ абы и япэ президенту щыта, совет, урысей щIэныгъэлI, физикэ-математикэ щIэныгъэхэмкIэ доктор, профессор Нэхущ Iэдэм къызэралъхурэ илъэс 85-рэ щрикъу махуэм.
ХьэщIэхэр кърагъэблэгъащ икIи псалъэ гуапэкIэ зыхуагъэзащ ЩIДАА-м и Президентым и къуэдзэ, Къэбэрдей Адыгэ Хасэм и тхьэмадэ ХьэфIыцIэ Мухьэмэд, КъБКъУ-м щIэныгъэ къэхутэныгъэхэмкIэ и проректор Хьэшыр Светланэ, ЩIэныгъэхэмкIэ Урысей академием математикэмрэ автоматизацэмкIэ КъБР-м щиIэ институтым и унафэщI Псху Арсен сымэ.
ХьэщIэхэм къабгъэдэкIыу къэпсэлъащ Къэзахъстан республикэм и лIыкIуэ, физикэ-математикэ щIэныгъэхэмкIэ доктор, профессор Кальменов Тынысбек.
— Нэхущ Iэдэм математикэ щIэныгъэм апхуэдизкIэ хуэпэжт, хуэIэижьт, хэшыпсыхьати, абы зыхимыщIыкIрэ хуэмыгъэзащIэ Iуэхугъуэрэ щыIэтэкъым. Абы аспирант куэд иIащ сытым дежи, икIи зи лъэжьыгъэ пхызмыгъэкIарэ, емыфIэкIуарэ и гъэсэнхэм къахэкIакъым. Ар лэжьакIуэшхуэт, махуэ къэс къалэн гуэрхэр зыхуигъэувыжти, Iуэхур нимыгъэсауэ и унэ екIуэлIэжынутэкъым, къыдэлажьэхэри апхуэдэу щигъэтынут. Ар щIэныгъэ и лъэныкъуэкIэ… ЦIыхугъэ, хьэл-щэн жыпIэмэ, Нэхущыр адыгэлI нэст, хабзэ хэлът, и гъэсэнхэм къащхьэщыжу, гъуэгугъэлъагъуэ Iущи яхуэхъуу апхуэдэт. Iэдэм иришэжьа лэжьыгъэ гъэщIэгъуэным пытщэмэ, абы хиша лъагъуэр дымыгъэгъуащэу зедгъэужьмэ, ди гъэсакIуэ щэджащэм и цIэри зэи цIыхум ящыгъупщэнукъым, абы щIэныгъэм хуилэжьари зэи кIуэдыжынукъым. Къэбэрдей-Балъкъэр Республикэм и цIэр фIыкIэ дунейм псом щызыгъэIуа адыгэлI нэсхэм ящыщщ Нэхущыр, — жиIащ абы.
Къэзахъстаным щыщ щIэныгъэлI цIэрыIуэ Алимов Шавкат, къыщыпсэлъам, къыхигъэщащ Нэхущыр цIыху телъыджэу зэрыщытар.
— Илъэс 51-рэ узэIэбэкIыжмэ, япэ дыдэу сыхуэзауэ щытащ сэ Iэдэм. Ар абы щыгъуэ щIэныгъэлI цIэрыIуэт. Математикэ щIэныгъэм ехьэлIауэ яхуэмыгъэзащIэ, къагурымыIуэ гуэр щыIэмэ, псори Нэхущым еупщIырт. Нэрылъагъут абы математикэмкIэ зэчиишхуэ зэриIэр, уеблэмэ абы къызэрыхуигъэщIар. Езыр апхуэдизкIэ набдзэгубдзаплъэт, Iуэхум куууэ хищIыкIырти, къэкIуэну жыжьэм математикэм и сыт хуэдэ Iыхьэм зиужьынуми дэтхэнэм щIэныгъэр хуэмеижынуми къихутэфырт. Абы и гъэсэн куэд тетщ дунейм, Iэдэм къызэригъэпэща институтым щIэныгъэлI цIэрыIуэхэр щолажьэ. Абы Къэбэрдей-Балъкъэрыр иригушхуэн хуейуэ къысщохъу. Апхуэдэ цIыху лъэпкъым къызэрыхэкIар насыпышхуэщ! Си щхьэкIэ согуфIэ икIи срогушхуэ Нхущ Iэдэм зэрысцIыхуам, нобэрей зэIущIэм сыкъызэревгъэблэгъам, — къыхигъэщащ Алимовым.
Къеблэгъауэ пэшым щIэсхэми эфир занщIэкIэ зыкъыпащIауэ зэIущIэм хамэ къэрал щыщу хэт щIэныгъэлIхэми захуигъазэу къэпсэлъащ Хьэшыр Светланэ:
— Си пэIуэкIэ къэпсэлъахэм ядызоIыгъ жаIа псори. Пэж дыдэу, Нэхущ Iэдэм и цIэр ди лъэпкъым, Урысей, дунейпсо тхыдэм къахэнащ. Пэжыр пэжу щытын хуейщ, щIэныгъэлI куэдым гъэсэн яIэкъым, ябгъэдэлъ щIэныгъэри абдеж къыщоувыIэ, езыхэр дунейм ехыжа нэужь. Ауэ Нэхущым гъэсэн куэд дыдэ иIащ, икIи ахэр езым хуэдэу жыжьэрыплъэщ, жыджэрщ, щIэныгъэм гурэ псэкIэ хьэщыкъ хуэхъуа защIэщ. Къызолъытэ а цIыху телъыджэм щIэныгъэм хуилэжьа псори нэгъэсауэ иджыри къэс къыдгурымыIуауэ. Сыту жыпIэмэ, абы математикэр физикэми, биологиеми, информатикэми хиухуэнащ, арыншэу мыдрей лIэужьыгъуэхэр зэрымылажьэр наIуэ къищIащ. Сыхуейт апхуэдэ дыдэу Iэдэм и щIэныгъэм щыщ химиеми лъигъэIэсыну. Си IэщIагъэкIэ жысIэнщи, хуабжьу къытхуэсэбэпынут ар.
ЗэIущIэм къыщыхагъэщащ Нэхущым и лэжьыгъэ хэхахэр щызэхуэхьэса тхылъыр 200 хъууэ ЩIэныгъэхэмкIэ Дунейпсо Адыгэ академием къызэрыдигъэкIар, абы папщIэ ЩIДАА-м и президент Къанокъуэ Арсен фIыщIэ зэрыхуащIыр.
— 1993 гъэм щыщIэдзауэ сыдэлэжьащ Нэху Iэдэм. ЯпэщIыкIэ сричэнджэщэгъуу, иужькIэ срикъуэдзэу. НэхъапэIуэкIэ уIэбэмэ, Зеикъуэ курыт еджапIэм сыщыщIэсым, математикэмкIэ сригъаджэу щытащ. КIэщIу жыпIэмэ, сызэрыцIыкIурэ сцIыхуащ Iэдэм. Абы цIыхухэр фIыуэ илъагъурт, абыхэм яхуэлажьэрт. ЩIДАА-м дыщызэдэлэжьами дыщызэгурымыIуа е жагъуэ хъун псалъэ къыщыжьэдэкIа зэи къэхъуакъым. Ди нэхъыжьыфIыр зигу фIыкIэ къинэжауэ, абы псалъэ дахэ хужиIэу мы зэIущIэм кърихьэлIа дэтхэнэ зы щIэныгъэлIми сыфхуохъуахъуэ адыгэр дызэрыгушхуэ ди еджагъэшхуэм иIа щIыхьымрэ абы хуащIу щыта пщIэмрэ хуэдэ фиIэну, — жиIащ ХьэфIыцIэ Мухьэмэд къыщыпсэлъам.
ЗэIущIэм щагъэлъэгъуащ Нэхущ Iэдэм теухуа фильм кIэщI. Езы щIэныгъэлIыр телевидением къыщагъэпсалъэу трахауэ щыта нэтыным щыщ пычыгъуэм щыжиIэт абы: «Сэ быдэу си фIэщ мэхъу щхьэж и гъащIэр и натIэ иту дунейм къызэрытехьэр. Сэ математик сыхъуну, а щIэныгъэм зезгъэужьыну, си лъэпкъым и цIэр щIэныгъэкIэ сIэтыну сыкъигъэщIат. НэгъуэщI IэщIагъэлI къысхэкIынутэкъым. Сэ сыматематикщ! Математикэр – ар езыр зыкIэ щIэныгъэ дахэщи! Си нэкIэ фезгъэплъарэт…».
