Адыгэбзэм къыхэпшэхъуа хамэ псалъэхэр ди анэдэлъхубзэмкIэ зэдзэкIыным епха Iуэхугъуэ зэIумыбзхэм теухуа зэIущIэ мэлыжьыхьым и 22-м иригъэкIуэкIащ ЩIэныгъэхэмкIэ Дунейпсо Адыгэ академием. Абы щызэхуэсат КъБКъУ-м, Гуманитар къэхутэныгъэхэмкIэ Къэбэрдей-Балъкъэр институтым, КъБР-м ЕгъэджакIуэхэм я IэщIагъэмрэ щIэныгъэмрэ зэпымыууэ щыхагъахъуэ и центрым я щIэныгъэлIхэр, «Адыгэ псалъэ» газетымрэ «Нур» журналымрэ я редактор нэхъыщхьэхэр, телевидениемрэ радиомрэ адыгэбзэкIэ нэтынхэр щызыгъэхьэзыр журналистхэр.
ЗэIущIэр къызэIуихащ икIи хьэщIэхэм пэублэ псалъэкIэ захуигъэзащ ЩIДАА-м и щIэныгъэ секретарь нэхъыщхьэ Щхьэгъэпсо Сэфарбий. Абы къыхигъэщащ лIэщIыгъуэ псокIэ узэIэбэкIыжмэ ди бзэм къыхэгъуэща хъуа псалъэхэр адыгэбзэкIэ зэдзэкIыным епха зэгурымыIуэныгъэхэр куэд щIауэ къызэрыгъуэгурыкIуэр: языныкъуэ щIэныгъэлIхэм адыгэбзэр зэрагъэкъэбзэжыным яужь иту псори зэрадзэкI, дуней псом къыщызэдащта фIэщыгъэхэм я телъхьэу адрейхэм зэдзэкIар къащтэркъым.
— СызэрыщыгъуазэмкIэ, мы IуэхугъуэмкIэ комиссэ щхьэхуэ щыIащ 1960 гъэхэм. ИужьыIуэкIэ ар къызэрагъэпэщыжыну иужь итащ, ауэ абы и унафэ яхуэмыщIу нобэм къэсащ. Псори дызыгъэгузавэ, гулъытэншэу къэбгъанэ мыхъуну Iуэхугъуэщ дызэхуэзышэсари, нобэ хэкIыпIэ гуэр къытхуэгъуэтамэ фIыт. Абы зэIущIэ щхьэхуэ хузэхэшэн зэрыхуейр къыдгурыIуэри, академием и президиумым къыхилъхьащ мы Iуэхур, — жиIащ Щхьэгъэпсом.
Зэ IуплъэгъуэкIэ анэдэлъхубзэм зезыгъэужь, ауэ хамэбзэу щыт терминхэр языныкъуэ журналистхэмрэ бзэм и лэжьакIуэхэмрэ адыгэбзэм «зэрыхапхъэнкIыкIым», абыкIэ зэрымыарэзым теухуауэ къэпсэлъащ филологие щIэныгъэхэмкIэ доктор БакIуу Хъанджэрий.
— Анэдэлъхубзэр хъумэнымрэ зегъэужьынымрэ теухуауэ VII дунейпсо зэIущIэу 2025 гъэм мазаем и 20-21-хэм едгъэкIуэкIам мы Iуэхугъуэр къыщытIэтыну дигу илъат, ауэ лъабжьэшхуэ зэриIэр, зы щIэныгъэлIым и къэпсэлъэныгъэ къудей мыхъуу, убгъуауэ тепсэлъыхьын зэрыхуейр къыдгурыIуэри, дгъэIэпхъуащ. Адыгэбзэм ирилажьэ щIэныгъэлI, журналист нэхъ пажэхэр ди зэIущIэм къетшэлIащи, мы Iуэхугъуэм унафэ гуэр нобэ игъуэтыну сыщогугъ. Сыту жыпIэмэ, илъэси 100 ипэкIэ ди бзэм къыхэпшэхъуа хамэ псалъэхэм цIыхубэр есащи, ахэр адыгэбзэкIэ зэдзэкIауэ я пащхьэ щиплъхьэкIэ, адыгэбзэкIэ дунейм къытехьэ газетхэм, журналхэм къыщытехуэкIэ, школ программэм щыхагъэхьэкIэ щIэджыкIакIуэхэми еджакIуэхэми къатохьэлъэ. Псалъэм папщIэ, илъэс 20 хъуащ мазэцIэхэр адыгэбзэкIэ зэрадзэкIыу, «Адыгэ псалъэ» газетым и лэжьакIуэхэм ахэр жыджэру къызэрагъэсэбэпрэ. Ауэ цIыхухэм къахуэщтакъым, я гум яхуиубыдэркъым. Абы и закъуэкъым, адыгэ щыпсэу щIыналъэ къэс езым я жыIэкIэ яIэжщи, дызэтехуэркъым журналистхэм щхьэзыфIэфIу зэрадзэкIыурэ ягъэкIуэдыну зи ужь иухьа псалъэхэм ящыщщ «районыр», «пенсэр», «машинэ рулыр», «футболыр», хамэ щIыналъэхэм къыщыкI, адыгэм зэи имыцIыхуа, цIэи зыфIимыща пхъэщхьэмыщхьэхэмрэ псэущхьэхэмрэ. Мыхэр зэрадзэкIыну яужь йохьэри, «куей», «гуфIапщIэ», «гъэзалъэ», «лъэтоп», «матэтоп», «топзэхуэдз» жаIэурэ, ди бзэр зыхуэмей псалъэхэр къыхалъхьэ. АбыкIэ жэуапыр зи пщэ къыдэхуэхэм ящыщщ Тыркум щалъхуауэ хэкум къекIуэлIэжа ди лъэпкъэгъухэу тыркубзэм къыхэкIа жыIэгъуэхэр къытхуэзыхьхэр. ЩыIэщ «интернациональнэ терминхэр», зэбдзэкI мыхъуну псалъэхэр. КъищынэмыщIауэ, адыгэ щыпсэу республикищым зэтехуэу къэдгъэсэбэп терминхэмрэ зэтемыхуэу адыгэбзэм кърагъэзэгъахэмрэ сэтей къэщIауэ, тхылъ щхьэхуэ къыдэгъэкIыпхъэщ. ТхьэкIумэм «къеныкъуэкъу» жыIэкIэхэм ящыщщ унэцIэм «хэ» кIэух пагъэувэурэ зэрыжаIэри. Апхуэдэу бзэм уриджэгу хъунукъым, — жиIащ щIэныгъэлIым.
Адыгэбзэм елэжь псори зыгъэпIейтей Iуэхум хуиту тепсэлъыхьащ зэIущIэм кърихьэлIахэр. Апхуэдэу, Гуманитар къэхутэныгъэхэмкIэ Къэбэрдей-Балъкъэр институтым адыгэбзэмкIэ и къудамэм и унафэщI, филологие щIэныгъэхэмкIэ доктор, профессор БищIо Борис и гугъу ищIащ иджырей адыгэбзэр зыдж щIэныгъэм къигъэсэбэп терминхэмрэ ахэр зэдзэкIыным и мыхьэнэмрэ.
— Адыгэбзэр щыдджкIэ къэдгъэсэбэп бзэ щIэныгъэ терминхэм «фIэщыгъэцIэ» фIэтщри, тхылъ щхьэхуэу къыдэдгъэкIыжащ. Апхуэдэ фIэщыгъэхэр дэтхэнэ лъэпкъми иIэщ, езым и бзэкIэ къигъэщIыжауэ. АбыкIэ дэ, адыгэхэр, сытым къыхэкIами, ди гъунэгъухэм дакъыкIэрыхуащ. Адыгэбзэми зэфIэкI иIэщ, ягъэзащIэ къалэныр, къарыкI мыхьэнэр имыгъэкIуэду апхуэдэ псалъэхэр къигъэщIыну. Ар нэIурыт тщIауэ ди гугъэщ зи гугъу сщIа лэжьыгъэмкIэ. Ди бзэр къабзэу щытын щхьэкIэ, мыпхуэдэ фIэщыгъэхэри диIэн зэрыхуейр адыгэбзэм и къэкIуэным иригузавэ псоми къагуроIуэ. Ауэ анэдэлъхубзэмкIэ егъэджакIуэхэр тогузэвыхь псалъэщIэ куэд хэдгъэхьэмэ, арыншами сабийхэм къегугъуэкI тхылъхэм ахэр нэхъри IуигъэщтынкIэ. Ауэ, ди гуапэ зэрыхъунщи, хамэ къэрал щыпсэу ди лъэпкъэгъухэм хуабжьу къагъэсэбэп икIи абыхэм нэхъ къащтауэ жыпIэ хъунущ адыгэбзэкIэ зэдзэкIа филологие терминхэр. Сыту жыпIэмэ, абыхэм адыгэбзэр зэрагъэщIэн папщIэ, япэщIыкIэ урысыбзэкIэ тха фIэщыгъэр зыгурагъэIуэн хуейт нэхъапэм. Иджыпсту анэдэлъхубзэ къабзэкIэ я пащхьэ иплъхьэ тхыгъэр нэхъ тыншу къагуроIуэ. Ауэ, мыпхуэдэ терминхэр щызэддзэкIым деж, ди гъунэгъу щIыналъэхэм щыпсэу адыгэхэм ечэнджэщын, зэхуэдэу псоми къызэдэщтэн хуейщ, армыхъумэ, ар щыхупIэу лъэпкъым ди зэхуаку къыдэувэнкIэ мэхъу, — гу лъитащ БищIом.
Борис къыхигъэщащ адыгэбзэр щIэныгъэлIхэм я лэжьыгъэмкIэ е егъэджакIуэхэм я закъуэкIэ хъума зэрымыхъунур. Унагъуэр иримыпсалъэмэ, къытщIэхъуэ щIэблэм и анэдэлъхубзэр зэхимыхмэ, имыщIэмэ, Iуэхур зэрымыкIуэтэнур.
ЩIэныгъэлIым а гупсысэр диIыгъыу къэпсэлъащ тхыдэ щIэныгъэхэмкIэ доктор, профессор, КъБР-м ЕгъэджакIуэхэм я IэщIагъэмрэ щIэныгъэмрэ зэпымыууэ щыхагъахъуэ и центрым и унафэщI, ЩIДАА-м тхыдэ щIэныгъэхэмкIэ и къудамэм и унафэщI Къэжэр Артур.
— Бзэм дыщытепсэлъыхьым деж тхыдэр лъэныкъуэ едгъэз хъунукъым. Сыту жыпIэмэ, зи тхыдэм фIыуэ щыгъуазэм бзэм и мыхьэнэр зыхимыщIэнкIэ, абы пщIэ хуимыщIынкIэ Iэмал иIэкъым. Илъэси I0 хуэдизкIэ узэIэбэкIыжмэ, Налшык и уэрамхэм адыгэбзэ щызэхэпхыртэкъым. Нобэ, ди гуапэ зэрыхъунщи, уэрамхэми къалэ автобусхэми анэдэлъхубзэ къабзэр хуиту щоIу. Ауэ абы и лъабжьэм девгъэIэбыхмэ, къэтхутэнур нэгъуэщIщ. Иужьрей илъэсхэм муслъымэн диным хуабжьу зыщиубгъуащ ди щIыналъэм икIи фIэщхъуныгъэ куу зыбгъэдэлъхэм, ди жагъуэ зэрыхъунщи, адыгэ хабзэри щэнхабзэри лъэныкъуэ ирагъэзащ, ауэ уэрамым щызэхэтх адыгэбзэм ирипсалъэр дызытепсэлъыхь щIалэгъуалэращ. Абыхэм я фIэщхъуныгъэмкIэ, къэзыгъэщIам къаIурилъхьа бзэмрэ хьэрыпыбзэмрэщ япэ ирагъэщыр. Мыбдеж къоув упщIэ: адыгагъэмрэ муслъымэныгъэмрэ зэпэщIэмыувэу пIэрэ?! Сэ сызэреплъымкIэ, адыгагъэмрэ муслъымэныгъэмрэ зэпэщIэту къэслъытэркъым. НэгъуэщI гуэрми гу лъыстащ… Дэ адыгэу дызэджэж щхьэкIэ, дуней псом дыкъызэрыщацIыхур «черкес» фIэщыгъэрщ. А псалъитIым пыщIауэ къыддекIуэкI зэгурымыIуэныгъэми зыгуэр къыхуэгупсысын хуейуэ къызолъытэ. КъищынэмыщIауэ, адыгагъэр глобализацэм тIэщIимыхын папщIэ, IуэрыIуатэм, щэнхабзэм, эпосым, адыгэм и пасэрей тхыдэм, хабзэм щытепсэлъыхь лекторий жыхуаIэм хуэдэ къызэгъэпэщын, щIалэгъуалэр абы щIэгъэкIыджын, щIэпIыкIын хуейщ, — жиIащ Къэжэрым.
«Нур» журналым и редактор нэхъыщхьэ Аброкъуэ Беллэ псалъэ щратам жиIащ журналистхэр зэрагъэкъуаншэ щхьэзыфIэфIыныгъэр (абыкIэ хуит къамыщIауэ, урыс фIэщыгъэхэр адыгэбзэкIэ зэрызрадзэкIым) Iэмалыншагъэм къызэрыхэкIар:
— Терминологием и Iуэхум гуныкъуэгъуэшхуэ къыдет бзэм ирилажьэхэм. Абы хуэлажьэу къэпщытакIуэ гуп хэха дызэримыIэм къыхэкIыу нобэ адыгэбзэкIэ къыдэкI газетхэм, журналхэм, телевиденэм, радиом щылажьэ дэтхэнэми щхьэж и тхьэ къызэрихькIэ дызрихьэлIэ терминхэр зыдодзэкIри, гъащIэм хыдогъыхьэ. Адыгэбзэр зыгъэлэжьэну къызылъыс журналистхэм сэ сащыщщи, псалъэщIэ къахузолъыхъуэ сабийхэм я гъащIэм къыхыхьа Iэмэпсымэхэмрэ хьэпшыпхэмрэ, хамэбзэр щахузэздзэкIкIэ. Псалъэм папщIэ, кисточкэм фIэсща «чымпэлэр» зигу дэмыхьэн щыIэщ, ауэ къыздэIэпыкъунщ симыIэри, нобэ мыбдеж дызэхуэзышэса ди щIэныгъэлIхэм терминологием и гуп къызэвгъэпэщыну хуабжьу сыфщогугъ. Пэжщ, ди тхыбзэри адыгэбзэм ехьэлIа щIэныгъэри щIалэщ, ар гунэсу нэджыса хъупакъым. Аращ адыгэбзэм зигу хуэуз дэтхэнэми зыгуэр къихутэну, ар иригъэфIэкIуэну щIыхэтыр. Ар лъэпхъащэу хуожьэри, илъэсищэ ипэкIэ адыгэбзэм и гъащIэм къыхыхьэу езым ей хъуа псалъэр хиудыжыну яужь йохьэ. Ар езы бзэм Iэпыхужа псалъэ гуэркIэ зэрехъуэкIыж. Бзэр езыр губзыгъэщ, псалъэщIэр хуеймэ къищтэнщ, хуэмеймэ — зыIэпигъэхужынщ. Арыншэми пкъылIэ хъуауэ нобэрей ди гъащIэм пэмыбзэрэбзэж бзэм аргуэру допщэфыIэ: мыр арабизму пIэрэт, хьэмэрэ тюркизмэ жаIэу, щIалэгъуалэм къэдгъэхъур къагурымыIуэу гуитI-щхьитI хъууэ. Iэгу сыхуеуэнт адыгэбзэ псалъэжьхэр къыдэзыхыж дэтхэнэ зыми, — жиIащ абы.
Гугъэзагъэу къэпсэлъащ Къэбэрдей-Балъкъэр къэрал университетым и лIыкIуэхэу филологие щIэныгъэхэмкIэ кандидат, КъБКъУ-м адыгэбзэмрэ литературэмкIэ и кафедрэм и унафэщI Къардэн Мусэдинрэ филологие щIэныгъэхэмкIэ кандидат, КъБКъУ-м адыгэбзэмрэ литературэмкIэ и кафедрэм и доцент УнэлIокъуэ Вячеславрэ.
— Беллэ зэрыжиIащи, журналистхэм бзэр кхъузанэм щIыщIагъэкIыр Iэмалыншагъэм ирехулIэри аращ. АбыкIэ жэуап зыхь, унафэ къыщащтэ комиссэ диIэкъыми, аращ зэгурымыIуэныгъэ псори къызыхэкIыр. Къэжэр Артур жиIэр пэжщ – тхыбзэмрэ тхыдэмрэ зэкIэрыпч мыхъуну зэпылъщи, абы гулъытэ хуэтщIу, лэжьыгъэр дубзыхурэ зытедублатэмэ, адыгэбзэм и Iуэхур кIуэтэнут. Адыгэбзэр куущ, къулейщ, лъабжьэшхуэ зиIэщ, уеблэмэ нобэр къыздэсым зи мыхьэнэ къыдгурымыIуа псалъэ куэд нарт эпосым хэтщ. Псалъэм папщIэ, щIалэ ес жыхуиIэм «есым» къикIыр наIуэкъым. Апхуэдэ щапхъэ куэди къэтхьыфынущ. «Район» псалъэм гулъытэ хэха худощI нобэрей зэIущIэми, абыи и жэуапыр лъэпкъ щэнхабзэм нэхъ къулеигъэшхуэ дыдэу иIэ IуэрыIуатэм щыдгъуэтынущ. Абы куэдрэ къокIуэ «къуэ» псалъэр, зы аузым дэс жылагъуэхэр нобэкIэ район жыхуэтIэ мыхьэнэр щIэлъу къызэщIригъэубыдэу. «Сменщик» псалъэри адыгэбзэкIэ дегъэцIыхуж эпосым: «Гуэргуэныжьым кхъуахъуэзэблэкI къысхуэвгъакIуэ», — жиIэу дрохьэлIэ. Щхьэ ахэр къэдгъэсэбэп мыхъурэ, бзэм щыхэткIэ?! БищIо Борис зи гугъу ищIа терминхэм теухуауэ… Апхуэдэ лэжьыгъэр дунейм къытехьэн ипэ къихуэу, студентхэмрэ егъэджакIуэхэмрэ ягъэунэхун хуейщ. Пэж дыдэу, филологием къыщыдгъэсэбэп терминхэр зэдзэкIауэ еджакIуэхэмрэ студентхэмрэ я пащхьэ щиплъхьэм деж зэуэ къахуэщтэркъым, къатохьэлъэ. Ауэ щыхъукIэ, бзэм ахэр хуэм-хуэмурэ, дыхуэсакъыу хэдгъэхьэн хуейуэ аращ. Зыщыдгъэгъупщи хъунукъым, цIыхум уеупщIрэ, хэплъэ-хэдэ Iуэхум къыхэкIмэ, бзэр и пIэ зэримыкIынур. Аращи, къэрал унафэм демыбакъуэу, цIыхуми закъытедмыгъэхьэлъэу, Iуэхури и пIэм имыуджыхьу адыгэбзэр дгъэкъэбзэжын хуейщ. ИкIэм-икIэжым псори зи пщэ къыдэхуэжыр егъэджакIуэхэрщ, гъэсакIуэхэрщ. Ауэ щыхъукIэ, сурэтыщIхэр, уэрэджыIакIуэхэр, политикхэр еджакIуэхэм къахуегъэблагъэурэ, адыгэбзэкIэ зэгъэпсэлъэн хуейщ, цIыху цIэрыIуэхэм я анэдэлъхубзэр зэрагъэбзэрабзэр зэхахын, абыхэм щапхъэ трахын папщIэ. ЗэдзэкIауэ утыку къитхьэ псалъэщIэхэр къэзыпщытэ комиссэ дызэрыхуэныкъуэм шэч хэлъкъым, ауэ ар цIыхум яхэтхьэн и пэ къихуэу, опробацэ щIын зэрыхуейри зыщывмыгъэгъупщэ, — жиIащ Мусэдин.
Филологие терминологиехэр адыгэбзэкIэ зэдзэкIыным пыщIа псалъэмакъхэр 1993 гъэ лъандэрэ къызэрыгъуэгурыкIуэми, алъандэрэ унафэ пыухыкIа зэримыгъуэтами тепсэлъыхьащ УнэлIокъуэ Вячеслав. Абы зэрыжиIамкIэ, адыгэбзэр жыджэру гъэкъэбзэжыныр къыщежьар тхакIуэ, усакIуэ, «Iуащхьэмахуэ» журналым и редактор нэхъыщхьэу илъэс куэдкIэ щыта Iутыж Борис дежщ. А лэжьыгъэм пищащ икIи псалъэ шэрыуэ куэд бзэм къыхигъэхьэжащ «Адыгэ псалъэ» газетым и редактор нэхъыщхьэу куэдрэ лэжьа, ЩIДАА-м и вице-президент ХьэфIыцIэ Мухьэмэд.
— «Адыгэ псалъэ» газетым къыхилъхьа псалъэхэмкIэ сыарэзыщ икIи къызощтэ. Сыт и уасэ псалъэзэблэдз (кроссворд), щIыуэпс (природа, экология), нэгъуэщI псалъэхэри! Си жагъуэ хъур нэгъуэщIщ – ди кафедрэм и лэжьакIуэхэри, институтым и щIэныгъэлIхэри, журналистхэри дызэтехуэркъым. Псалъэм папщIэ, ажэгъуэмэм щхьэкIэ уэсхэкIыкI жаIэу зэхэсхащ. Ауэ ар пэжкъым. Ажэгъуэмэр подснежникщ, уэсхэкIыкIыр абы ипэжкIэ къэкI удзщ. Апхуэдэу, шейтIанIэпэм щхьэкIэ нартыдзэ щыжытIи щыIэщ. «Солнечный город» еджапIэм дыщытепсэлъыхькIэ, хэт «ДыгъапIэ къалэ», хэти «Дыгъэпс къалэу» етх. Арами, хьэкъыр зыщ – журналистхэм гууз-лыуз яIэщи аращ мы Iуэхум щIелIалIэр. ИкIи абы папщIэ фIыщIэ яхуэфащэщ. Ди гъунэгъу республикэхэр къапщтэмэ, шэшэнхэм яIэщ дызытепсэлъыхь комиссэм хуэдэ, щIыналъэм и Iэтащхьэм и нэIэ щIэту. Ахэр мэхасэри, я бзэм зы хамэбзэ къыхэмыхьэн хуэдэу зэрадзэкI, унафэм Iэ щIадзыжри, апхуэдэ щIыкIэкIэ я бзэр яхъумэ. Дэри диIапхъэщ къэпщытакIуэ гуп. Нобэ ар дымыщIэмэ, пщэдей дызыхущIегъуэжыну Iуэхущ, — жиIащ УнэлIокъуэм.
Псори зытелэжьэж, къэкIуэну зэманым хэпсэукIыну щIэблэм адыгэбзэ гъэкъэбзэжар къызэращтэмрэ зэраIурылъымрэ, къэпщытакIуэ гупыр къызэгъэпэщыным пыщIа Iуэхугъуэхэм, газетым щызэрадзэкI псалъэхэр зэраубзыхум теухуауэ зэIущIэм къыщыпсэлъащ «Адыгэ псалъэм» газетым и щIэныгъэ обозреватель, ХьэтIокъущокъуэ Къазий и цIэр зезыхьэ «Адыгэбзэ Хасэм» и тхьэмадэ Табыщ Мурат.
— Сэ журналисту зыкъызолъытэжри, абы и лъэныкъуэкIэ сытепсэлъыхьынщ мы Iуэхум. Махуэ къэсыхукIэ дунейм къыщекIуэкIым ущытетхыхькIэ, зэи дызылъэмыIэса, дызримыхьэлIа гуэрхэр адыгэбзэм къидгъэтIэсэн хуейуэ дрехулIэ. Псалъэм папщIэ, СВО-р адыгэбзэкIэ зэддзэкIын хуей хъуати, «дзэ Iуэху хэха» жытIэри, газетым и лэжьакIуэхэр абы арэзы дызэтехъуащ. СызэреплъымкIэ, СВО-м и къалэн дыдэр къеIуатэ адыгэбзэм къидгъэтIэса фIэщIыгъэм. Абы къыщыувыIэркъым, куэд мэхъу зэддзэкIыр. Ди щхьэм къищхьэрыуэракъым ттхыр, гу лъывэзгъэтэнущи. Бзэм дриджэгуу къытхуэзымыдэну нэхъыжьхэр къызэрытщхьэщытри къыдгуроIуэж. Ди редакцэр къапщтэмэ, къандзэгум ещхьщи, дохасэ, дызочэнджэщ, демыгупсысауэ, къытедгъэзэжурэ къэдмыпщытэжауэ зыри утыку къитхьэркъым. Хэт дигъэкъуаншэми, адыгэбзэр зэредгъэфIэкIуэн Iуэхущ зетхуэр. ПсалъэщIэ бзэм къыхэмыхьэнкIэ Iэмал иIэкъым. «Щэнхабзэ», «щIэнгъуазэ», «щэнгъасэ» псалъэхэр, псалъэм папщIэ, лъэ быдэкIэ бзэм хэувэри, абыхэм псалъэ къатепщIыкIыжу хуежьащ. Иджы къэдвгъащтэ Хьэкъун Барэсбий, Щхьэгъэпсо Сэфарбий сымэ я псалъалъэхэри, сыт хуэдиз псалъэ, адыгэм яIурымылъу къыдагъэцIыхужар! Ар къулеигъэкъэ, дызыхуэныкъуэкъэ?! АтIэ, мазэ 12-м я адыгэцIэр хэт зэран зыхуэхъур? Курыт еджапIэм щIэсхэм махуэ къэс къагъэсэбэп ар. Пэжщ, ди ныбжьым итхэмрэ нэхъыжьхэмрэ ямыщIэнкIэ хъунщ, совет зэманым халъхуащи. Ауэ, ди ужь итым мазэ 12-м я адыгэцIэхэр зымыцIыхуу зы сабий срихьэлIакъым, 1-нэ классым щегъэжьауэ ирагъэщIащи. Илъэс 13 мэхъу «Адыгэбзэ Хасэр» зэрыщыIэри, мащIэми-куэдми, сабий мини 120-рэ едгъэджащ. Апхуэдиз сабиймрэ абыхэм я егъэджакIуэхэмрэ уащыдэлажьэкIэ, «Адыгэ псалъэ» газетым еджэмрэ-емыджэмрэ уолъагъу, я псэлъэкIэм тепщIыхьмэ. Ди газетым итыр зэрызэIэпахымрэ зэрыщIаджыкIымрэ наIуэ къыщохъу адыгэбзэмрэ литературэмкIэ Къэбэрдей-Балъкъэрым егъэджакIуэу исыр ватсаппым щызэхэтща гупым щыхэпсэлъыхьым деж. Гу зылъыстаращи, бзэм езым зехъумэж, зегъэкъэбзэж, зыхуейр къегъанэри, зыхуэмейр лъэныкъуэ ирегъэз. Къэрал IуэхущIапIэхэмрэ еджапIэхэмрэ я цIэр адыгэбзэкIи, балъкъэрыбзэкIи, урысыбзэкIи тетхауэ щытын хуейуэ Хабзэм къегъэуври, ахэр яхузэрадзэкIыну япэу зэжэлIар «Адыгэ псалъэ», «Зэман» газетхэрщ. КъБКъУ-ми Гуманитар къэхутэныгъэхэмкIэ институтми, уапэмылъэщын жыхуаIэм хуэдэу, лэжьыгъэшхуэ ирагъэкIуэкI. Ар зы мащIэкIэ бгъэцIыкIу хъунукъым. Ауэ, абы ирагъэкIуэкI лэжьыгъэм практикэ мыхьэнэ езытыр, псэ яIузыгъакIэр, гъуэгу ириту гъащIэм хэзыпщэр журналистхэращи, ахэр бгъэкъуаншэ мыхъуну, я лэжьыгъэм пщIэ хуэщIын хуейуэ къызолъытэ, икIи Аброкъуэ Беллэ жиIамкIэ сыарэзыщ: цIыхум Iэпкълъэпкъ I2 зэриIэм хуэдэу, бзэми езым и Iэпкълъэпкъ гуэр иIэжу къыщIэкIынущ. Къеузыр ещIэри, абы и хущхъуэгъуэр езым зрехьэлIэж. А мазэцIэ дыдэхэри имыгъуэу щытамэ, щIэблэм къищтэнутэкъым, — жиIащ Табыщым.
Абы жиIам къыпищэу, зэIущIэм къыщыпсэлъащ «Адыгэ псалъэ газетым» и лэжьакIуэ, ЩIДАА-м хэт корреспондент, тхакIуэ Фырэ-Къаныкъуэ Анфисэ.
— Илъэс бжыгъэ хъуауэ къекIуэкI, псалъэмакъ куэд зыпыщIа Iуэхугъуэщ дызыхуэзышэсар. Абы иригузавэ щIэныгъэлIхэмрэ журналистхэмрэ зэхуашэсыну жэрдэм зыщIа ЩIэныгъэхэмкIэ Дунейпсо Адыгэ академием и унафэщIхэм фIыщIэ лей яхуэфащэщ. Акъылзэхэдзэм лъэпкъым къыхуэщхьэпэн унафэ пыухыкIа гуэрхэр кърикIуэну дыгугъэнщ. Иужьрей зэманым интернетым ущрохьэлIэ хэлъэт зиIэ щIалэгъуалэм пхъэщхьэмыщхьэ гуэрхэм я цIэр адыгэбзэкIэ зэрадзэкIыу, утыку кърахьауэ. Абыхэм я гукъыдэжыр яIэщIэбуд хъунукъым, къызэрыслъытэмкIэ. Апхуэдэ зэфIэкI зыбгъэдэлъ ныбжьыщIэхэращ ди Iуэхум къыпызыщэнури, щIэныгъэм тегъэщIауэ дунэтIыну къыттохуэ. Зи гугъу сщIы пхъэщхьэмыщхьэхэм я адыгэцIэу кърахьэкIыр «Адыгэ псалъэм» къатщтэркъым, икIи къыщыдгъэсэбэпыркъым. Сыту жыпIэмэ, адыгэм имыцIыхум, зэи имылъэгъуам адыгэбзэкIэ цIэ зэримыIэр къыдгуроIуэ. А гупсысэрщ гъуазэ тхуэхъур зыгуэрхэр щызэддзэкIым деж. Адыгэм зэи имыгъэкIа, имыцIыхуа ананасым, бананым, мангом и цIэр зэрихъуэкIын хуейкъым. Ауэ игъащIэ лъандэрэ хы ФIыцIэ Iуфэм къыщыкI гранатым, кивим, мандариным, дауи, ди япэ итахэр зыгуэру еджэу щытагъэнущи, мис ахэр къэтIэщIыжыпхъэщ, — жиIащ Анфисэ.
Бзэм къигъэсэбэп терминхэм, радиомрэ телевиденэмрэ къыщагъэсэбэп фIэщыгъэхэм пыщIа гугъуехьхэм, адыгэбзэмрэ къэбэрдей-шэрджэсыбзэмрэ зэхуэмыдэу къыщагъэсэбэп псалъэхэм теухуауэ зэIущIэм къыщыпсэлъащ «Эльбрус» тхылъ тедзапIэм и редактор Джэрыджэ Арсен, гуманитар къэхутэныгъэхэмкIэ институтым и лэжьакIуэ, филологие щIэныгъэхэмкIэ кандидат Жылэтеж Хьэмысмел, Къэбэрдей-Балъкъэр радиом и адыгэ къудамэм и редактор нэхъыщхьэ Тэтрокъуэ Астемыр, «I-КъБР» каналым адыгэбзэкIэ нэтынхэр игъэхьэзыру щылажьэ Щоджэн Лаурэ, КъБР-м ЕгъэджакIуэхэм я IэщIагъэмрэ щIэныгъэмрэ зэпымыууэ щыхагъахъуэ и центрым и лэжьакIуэ Щоджэн Iэминат, Налшык къалэм дэт курыт еджапIэ №4-м и пэщIэдзэ классхэр адыгэбзэмрэ литературэмкIэ щезыгъаджэ Уэркъыуасэ Ирэ, ЩIДАА-м къыдигъэкI журналым жэуап зыхь и секретарь Лосэн ФатIимэ.
ЗэIущIэм хэта псоми жаIар къызэщIикъуэжу къэпсэлъащ „Адыгэ псалъэ“ газетым и редактор нэхъыщхьэ Жыласэ Заурбэч.
— Псори дызыхуэныкъуэ Iуэхущ нобэ къетхьэжьари, абы и къызэгъэпэщакIуэхэм фIыщIэ яхуэсщIынут. Псом япэрауэ, къыхэзгъэщынущ, утыку къитхьэ псалъэщIэхэр фIыуэ дегупсысауэ, дызэчэнджэщауэ, зэпэлъытауэ газетым зэрыдгъакIуэр. КъищынэмыщIауэ, псалъалъэу алъандэрэ къыдагъэкIар ди пащхьэ илъщи, ахэр къыдогъэсэбэп. Быдэу къыдгуроIуэ газетым утыку кърихьэ псалъэщIэр журналхэми, радиоми, телевидениеми, егъэджакIуэхэми, адрейхэми къызэращтэнур. Аращи, дызыхуосакъ. КъищынэмыщIауэ, дыщыпсэу щIыпIэкIэ нобэ дызэбгрыдзами, адыгэм зы литературэбзэ димыIэнри Iэмалыншагъэщ – аращ дызэкъуэзыгъэувэжыр. Адыгейм, Къэбэрдей-Балъкъэрым, Къэрэшей-Шэрджэсым, нэгъуэщI къэралхэм щыIэ зэлъэпкъэгъухэм ди бзэр иджыпсту зэдмышэлIэжмэ, кIуэ пэтми нэхъ зэпэжыжьэ дыхъунущ. „Зыщ ди блэкIари, зыуэ щрет ди къэкIуэнури!“. Апхуэдэ къыхуеджэныгъэм щIэту илъэс 35-м щIигъуауэ республикищми ди лъэпкъ газетхэр илъэсым тхуэ къыдыдогъэкI дызэгъусэу дызэделэжьауэ. Мыбдеж къекIуэлIа псори дыздэарэзыщ псалъэщIэхэмкIэ комиссэ дызэрыхуеймкIэ, ауэ абы и тхылъымпIэ Iуэхухэр зэфIэкIыху, щIыналъэм и унафэщIым деж нэсыху, жылагъуэ зэгухьэныгъэ къызэдгъэпэщыну, пIалъэкIэ дызэхыхьэурэ зэдзэкIыпхъэхэм дытепсэлъыхьыну фыкъыхузоджэ. Газетыр махуэ къэс къыщыдэкIкIэ, ди зы чэзу зэхыхьэгъуэм пэдмыгъэплъэфын Iуэху гуэрхэри къытлъыкъуэкIынущ, дауи. Апхуэдэхэм папщIэ интернетым гуп къыщызэдгъэпэщмэ, журналист, щIэныгъэлI зыбжанэ хэту, ди Iуэху дахынут, — къыхилъхьащ Жыласэм.
ЗэIущIэм хэтахэр абыкIэ арэзы хъуащ, икIи ЩIДАА-м и щIэныгъэ секретарь нэхъыщхьэ Щхьэгъэпсо Сэфарбий къыхигъэщащ адыгэбзэм кърагъэтIасэ фIэщыгъэхэм щыхэплъэ комиссэ диIэн зэрыхуейр. Абы хэтынухэр яубзыхуа, зэгурыIуа нэужь, а Iуэхум теухуауэ республикэм и Iэтащхьэ КIуэкIуэ Казбек зыхуигъэзэну, комиссэр зэпхауэ щытыну министерствэм зыпищIэнымкIи дэлэл хъуну жиIащ щIэныгъэлIым. АпщIондэху, лэжьакIуэ гуп зэхашэнущ, абы и тхьэмадэ къалэныр зи пщэ дэлъынури Гуманитар къэхутэныгъэхэмкIэ Къэбэрдей-Балъкъэр институтым адыгэбзэмкIэ и къудамэм и унафэщI, филологие щIэныгъэхэмкIэ доктор, профессор БищIо Борисщ. ЗэIущIэм къыщыпсэлъахэм жаIар ятхыжу, ахэр ЩIДАА-м къыдигъэкI журналым къытрадзэну яубзыхуащ.
