Ди щIыналъэм и мэкъумэш IэщIагъэм, абы ехьэлIа щIэныгъэм зегъэужьыным зи гъащIи зи гуащIи хэзылъхьэу а IэнатIэм щехъулIа цIыху куэд диIэкъым. А зырызым ящыщщ мэкъумэш щIэныгъэхэмкIэ доктор, профессор КIуэкIуэ Тэлэдин Нахъуэ и къуэр. И лэжьыгъэм къыпэкIуэу Тэлэдин УФ-м цIыхухэм щIэныгъэ нэхъыщхьэ егъэгъуэтынымкIэ щIыхь зиIэ и лэжьакIуэ, Къэбэрдей-Балъкъэрым щIэныгъэмкIэ щIыхь зиIэ и лэжьакIуэ цIэ лъапIэхэр къыхуагъэфэщащ, и цIэр Дунейпсо адыгэ щIэнгъуазэм иратхащ. Мы гъэм илъэс 85 ирокъур мэкъумэш IэнатIэм и лъэныкъуэ куэдым гумызагъэу телажьэ щIэныгъэлIым и ныбжьыр.
Нахъуэ щIэныгъэ зыбгъэдэлъ цIыхуу, и IуэхущIафэкIэ лIыгъэ зыдалъагъу цIыху цIэрыIуэу Малкэ (Трамэ къуажэ) дэсащ. СэIимэти лъэпкъыфI къыхэкIат, губзыгъэт. Нахъуэрэ СэIимэтрэ я унагъуэр къуажэдэс псоми щапхъэ яхуэхъуфын хуэдэу къыщIэкIащ: щIэныгъэм и лъапIагъэр къызыгурыIуэ адэ-анэрат, дауи, абы и лъагапIэ зи биниплIыр дэзышыфынур а зэман гугъум. ЩIэныгъэ зыбгъэдэлъ цIыхум зэрызиузэщIыр, абы и гъуэгуанэр нэхъ нэху зэрыхъур, лъэпкъми къэралми хуилэжьыфынур зыхуэдизыр къагурыIуауэ къыщIэкIынт зэщхьэгъуситIми, я бынхэм елIэлIащ. Нахъуэрэ СэIимэтрэ я быниплIым къыхаха я IэщIагъэхэр къуэпс зэхуэмыдэ защIэу къыщIэкIри, плIыри щIэныгъэм щехъулIащ. Жэмалдин — филологием, Тэлэдин мэкъумэш щIэныгъэм я доктор, профессор хъуахэщ, Тамарэ — химием, Хьэсэнбий физикэ щIэныгъэм я кандидатхэщ; щапхъэ зытрах цIыху гумызагъэу, зыхэтым пщIэ къыхуащIу зы унагъуэм щапIа а плIыри цIэрыIуэ хъуащ. Нэхъ гъэщIэгъуэныжыращи, абы къатехъукIыжа я бынхэм (бгъу мэхъури) псоми курыт еджапIэхэри ищхьэ еджапIэхэри ехъулIэныгъэкIэ къаухауэ щыр профессорщ, хыр щIэныгъэм и доктор, е кандидат хъуащ. Арагъэнщ «псыпэр зэрыкIуэм псыкIэр ирожэ» щIыжиIар пасэрейм.
КIуэкIуэ Тэлэдин 1940 гъэм мартым и 4-м Дзэлыкъуэ куейм хыхьэ Малкэ жылагъуэм къыщалъхуащ. Къуажэ курыт еджапIэр ехъулIэныгъэкIэ къиухри, Тэлэдин 1958 гъэм КъБКъУ-м и мэкъумэш къудамэм Iэщгъэхъун IэщIагъэм щыхуеджэну щIэтIысхьащ. ЩIалэ гурыхуэр занщIэу дихьэхащ а IэщIагъэр зэребгъэфIакIуэ хъуну щIыкIэм, и Iэмал щэхухэм, абы ехьэлIа щIэныгъэм. Къэхутэныгъэ лэжьыгъэхэр иригъэкIуэкIрэ университетым щекIуэкI конференцэхэм утыку къыщищIу, и еплъыкIэр къыщиIуатэу, Iэщ гъэхъуным кууэ зыщигъэгъуэзэн папщIэ абы ирилэжьэну и нэ къыхуикIыу еджащ, и хъуэпсапIэхэри зригъэхъулIащ. Университетыр къиуха иужь Тэлэдин зоотехник нэхъыщхьэу илъэс зыбжанэкIэ щылэжьащ а зэманым пашэныгъэ зыIыгъхэм ящыща Къармэхьэблэ Iэщ гъэхъупIэм. А зэманыращ абы къихутэу щыхуежьар Iэщым и Iусыпхъэм хэлъ минералхэм я мардэр. АрщхьэкIэ лэжьыгъэ къудейкIэ узыпэмылъэщын щIэныгъэ абы хуейт.
1965 гъэм Тэлэдин щIэтIысхьащ Владикавказ дэт мэкъумэш университетым и аспирантурэм. 1968 гъэм абы игъэхьэзыра кандидат лэжьыгъэр ехъулIэныгъэ иIэу пхигъэкIри егъэджакIуэу ди университетым къигъэзэжащ, мэкъумэш академиер къызэIуахыху. Псэм къыхиха IэщIагъэм Тэлэдин ноби хуэпэжщ, иролажьэ.
Мэкъумэш республикэм и дежкIэ уасэ зимыIэ лэжьыгъэщ адыгэ щIэныгъэлI пажэм и IуэхущIафэ псор, ар къэхутэныгъэ щIэныгъэу е егъэджакIуэ IэщIагъэу ирехъуи. Мэкъумэш академием къызэрыгуэкI и егъэджакIуэу Тэлэдин лэжьэн щIидзэу щIэныгъэмкIэ проректорым нэсыху къалэн куэд и пщэ дэлъащ. Гудзакъэ зиIэу зи IэнатIэ езыхьэкIырщ дэхуэха Iуэхур къэзыIэтыжыфу лэжьыгъэм зезыгъэужьри.Къэралым къыщекIуэкI кризисыр щIэныгъэми лъэIэсу дэхуэха щыхъум Тэлэдин хуэдэу а къалэным пэлъэщын зэрыщымыIэр академием и унафэщIхэм къагурыIуэри проректор къалэныр и пщэ къралъхьащ. А зэманым академием къыщыщIэрэщIэжауэ щытащ щIэныгъэ-къэхутэныгъэ лэжьыгъэр,и фIагъкIэ зиужьарэ икIи зиубгъуауэ, «хэлъэт зиIэ» щIэныгъэлI ныбжьыщIэхэри къыхэша хъуауэ.
А зэман кIэщIым академием щрагъэкIуэкI къэхутэныгъэхэр я лъабжьэу дунейм къытехьащ монографие 30-м щIигъу, щIэныгъэ конференцэхэм къыщагъэлъэгъуа тхыгъэхэр ярыту тхылъих.КъэхутэныгъэщIэхэм патент иратащ. Мэкъумэш IэнатIэхэмкIэ министерствэм къигъэув къалэнхэм пэджэжырт къэхутэныгъэ лэжьыгъэхэри: мэкъумэшгъэкIхэм, щхьэж и лэжьыгъэ елъытауэ, къахуэщхьэпэну чэнджэщхэр ярыту тхылъ 20-м щIигъу яIэрыхьауэ щытащ. Тэлэдин и Iэдакъэ къыщIэкIащ щIэныгъэр зи лъабжьэ лэжьыгъэрэ зэрырагъаджэ тхылъу 100-м щIигъу, монографиеу — 4. А щIэныгъэлIым и унафэм щIэту кандидат лэжьыгъэу 5-рэ зы доктор диссертацэрэ пхагъэкIащ. Мэкъумэш академиеми Осетие ищхъэрэми доктор диссертацэхэр пхыгъэкIынымкIэ я советым хэтщ.
КIуэкIуэ Тэлэдин лэжьыгъэу и пщэ дэлъым, къэхутэныгъэу илэжьым, тхылъу дунейм къытригъыхьэм, доктор диссертацэхэр пхыгъэкIынымкIэ советхэм зэрыхэтхэм и закъуэкъым ехъулIэныгъэу иIэр. Апхуэдэ хэкулIыр,егъэджакIуэр щIалэгъуалэм яхэтыныр куэд дыдэ и уасэщ гъуазэ яхуэхъун къэзылъыхъуэ щIэблэм я дежкIэ. Абы и дуней тетыкIэри,и лэжьэкIэри, и унагъуэри дахэщ, узэхъуэпсэн хуэдэщ. Тэлэдин чэнджэщэгъу зэрыпхуэмыхъун Iуэхугъуэ щыIэу фIэщщIыгъуейщ, апхуэдизкIэ гъащIэм и лъэныкъуэ куэдым хещIыкI, акъыл гъэтIысакIэ сыт хуэдэ Iуэхуми бгъэдохьэри. Захуагъэр, пэжыр и гъащIэ гъуазэщи, абы хуэмылажьэ, хуэмыпсэу цIыху хуэзэмэ, дигъуэр ехьэкI-къехьэкI хэмылъу жриIэнущ, игъэгупсысэнущ, игъэукIытэнущ. Арагъэнщ апхуэдиз ехъулIэныгъэ щIиIэри, зыхэтым фIыщIэ къыщIыхуащIри.
